Ölkəmizdə 1999-cu ilin dekabrında ilk dəfə bələdiyyə seçkilərinin keçirilməsi demokratik inkişaf proesinə tarixinə mühüm hadisə kimi daxil olmuş və həmin gündən bələdiyyə institutu formalaşmağa başlamışdır.
Yerli özünüidarəetmə
institutunun formalaşmasında xüsusi yeri olan bələdiyyələr ötən dövrlər ərzində
daim dövlətin qayğısı ilə əhatə olunmuşdur. Onların fəaliyyətinə və inkişafına şərait
yaradılmış, zəruri qanunvericilik aktları qəbul edilmişdir.
Son illər həyata keçirilmiş
genişmiqyaslı islahatlar, dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi sahəsində və
ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafında əldə edilən nailiyyətlər bələdiyyələrin fəaliyyətlərinin
müasir səviyyədə qurulmasını tələb edir.
Azərbaycanda bələdiyyə
qanunvericiliyi ilk dəfə yaradılarkən hər bir yaşayış məntəqəsində bələdiyyələrin
yaradılmasının mümkünlüyünü özündə ehtiva etmişdir. Bu isə ən kiçik kəndlərdə
belə bələdiyyələrin yaradılmasına gətirib çıxarmışdır. Bələdiyyələr
formalaşdıqdan sonra aparılmış təhlillər göstərdi ki, bir çox bələdiyyələr nəinki
sakinlərin problemlərini aradan qaldırmağa, yerli əhəmiyyətli məsələləri həll
etməyə, hətta öz xərclərini qarşılamağa və fəaliyyətlərini davam etdirməyə
qadir deyillər. Bu səbəbdən maliyyə
imkanları zəif, qanunvericiliklə üzərlərinə düşən vəzifələri yerinə yetirə bilməyən
xırda bələdiyyələrin birləşdirilməsinin ən optimal variant olduğu qənaətinə gəlindi.
Dünya təcrübəsi də göstərmişdir ki, bələdiyyələrin iqtisadi və maliyyə
potensialının artırılması yollarından biri onların birləşməsidir. Azərbaycanda
bu təcrübədən artıq iki dəfə istifadə edilmişdir. Bələdiyyələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması məqsədilə
könüllü birləşmə əsasında 2009-cu və 2014-cü illərdə bələdiyyələrin birləşməsi
prosesi baş tutmuşdur.
Bələdiyyələrin birləşdirilməsi məsələsi “Bələdiyyələrin statusu haqqında”
Azərbaycan Respublikasının Qanununda da nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, həmin
Qanunun 13.1-ci maddəsinə əsasən bələdiyyə ərazilərinin müəyyənləşdirilməsi və
dəyişdirilməsi, o cümlədən bələdiyyələr təşkil edilərkən, yenidən təşkil edilərkən
(birləşdirilərkən, ayrılarkən) və ya ləğv olunarkən onların hüdudlarının müəyyənləşdirilməsi
və dəyişdirilməsi onlarda yaranan sosial-iqtisadi vəziyyət, tarixi və digər
yerli xüsusiyyətləri, habelə “Bələdiyyələrin birgə fəaliyyəti, birləşməsi,
ayrılması və ləğv edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun
olaraq müvafiq ərazi əhalisinin rəyi nəzərə alınmaqla, Azərbaycan
Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilir.
Hazırda isə ölkənin bələdiyyələrinin xeyli hissəsi kadr
və maliyyə-iqtisadi potensiallarının zəif olması səbəbindən bələdiyyə idarəetməsini
müasir tələblər səviyyəsində qurmaqda çətinlik çəkirlər, qanunvericiliklə
onlara həvalə edilən yerli özünüidarə funksiyalarını tam yerinə yetirə
bilmirlər. Bu kimi amillər bələdiyyələrin birləşdirilməsi ilə bağlı
qanunvericiliyə baxılması məsələsini zəruri etmişdir.
Qeyd olunanlar, həmçinin mütərəqqi beynəlxalq təcrübə nəzərə
alınaraq, ölkəmizdə bələdiyyələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və səmərəliliyinin
artırılması məqsədilə bələdiyyələrin maliyyə-iqtisadi,
kadr potensialı, ərazinin coğrafı və digər yerli xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla
mövcud, o cümlədən birləşmə nəticəsində yaradılmış bələdiyyələr üçün
qanunvericilikdə aşağı hədd kimi əhalinin sayının 3000 nəfər, ev təsərrüfatlarının
sayının isə 1000 vahid olması məqsədəmüvafiq hesab edilmişdir.
Bununla əlaqədar “Bələdiyyələrin birgə fəaliyyəti, birləşməsi,
ayrılması və ləğv edilməsi haqqında” və “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanunlarında müvafiq dəyişikliklər edilmişdir. Qeyd olunan
qanunlarda bələdiyyələrin müvafiq yerli əhalinin rəyini nəzərə almaqla könüllü birləşərək,
yaxud ayrılaraq yeni bələdiyyələr təşkil edə bilmələri barədə norma qalmaqla
yanaşı, yeni normalar əhalisinin sayı 3000 nəfərdən və (və ya) ev təsərrüfatlarının
sayı 1000 vahiddən az olan bələdiyyələrin digər bələdiyyələrlə birləşməsinin zəruriliyini
də nəzərdə tutur.
Qanunvericiliyin yeni dəyişikliklərinə əsasən ölkə üzrə
sonuncu bələdiyyə seçkilərinin keçirildiyi ildən sonrakı 4 ilin son 2 ili ərzində
əhalisinin sayı 3000 nəfərdən və ya ev təsərrüfatlarının sayı 1000 vahiddən az
olan bələdiyyələr onlarda yaranan sosial-iqtisadi vəziyyət, tarixi və digər
xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı
ilə digər bələdiyyələrlə birləşdirilir.
Birləşən hər bir bələdiyyə birləşmə ilə bağlı rəyini
baxılmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir. Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi əhalisinin sayı 3000 nəfərdən və ya ev təsərrüfatlarının
sayı 1000 vahiddən az olan bələdiyyədə yaranan sosial-iqtisadi vəziyyət, tarixi
və digər yerli xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla həmin bələdiyyənin digər bələdiyyə
ilə birləşdirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə müvafiq
surətdə qərar qəbul edir.
Eyni zamanda qanunvericilikdə istisna hal kimi birləşmə
və ya ayrılma nəticəsində əhalisinin sayı 3000 nəfərdən və (və ya) ev təsərrüfatlarının
sayı 1000 vahiddən az olan bələdiyyələrin yaradılmasına onlarda yaranan
sosial-iqtisadi vəziyyət, tarixi və digər xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla yol verilməsinin
mümkünlüyü barədə norma da nəzərdə tutulmuşdur.
Bələdiyyə
kollegial orqan olduğundan birləşmə ilə bağlı rəy bildirilməsinə dair məsələlər
bələdiyyə iclasının müzakirəsinə çıxarılmalı, baxılan məsələlərə dair qərarlar
qəbul edilməli, həmin qərar bələdiyyənin rəyi kimi Azərbaycan Respublikasının
Milli Məclisinə göndərilməlidir. Qərarda
həmçinin bələdiyyələrin adı ilə bağlı məsələlərə də münasibət bildirilməsi
vacibdir. Belə ki, yeni qanunvericilik dəyişikliklərində qeyd edilir ki, qanunvericiliklə
müəyyən edilmiş qaydada yaranan bələdiyyənin adı birləşən bələdiyyələrin
arasında əhalisinin sayı ən çox olan bələdiyyənin adına uyğun müəyyən edilir.
“Bələdiyyələrin
statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə”
Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il 5 aprel tarixli 1129-VIQD nömrəli
Qanununun tətbiqi və “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Azərbaycan Respublikası
Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1999-cu
il 27 iyul tarixli 162 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2024-cü il tarixli 16 aprel tarixli Fərmanında “Bələdiyyələrin
statusu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 13-cü maddəsinin 3-cü hissəsinə
uyğun olaraq, ev təsərrüfatlarının uçotu qaydasının təsdiq edilməsi Azərbaycan
Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır. Tapşırığın icrası ilə bağlı
“Ev təsərrüfatlarının uçotu Qaydası”nın təsdiq
edilməsi haqqında 22 may 2024-cü il tarixli Azərbaycan Respublikası Nazirlər
Kabinetinin Qərarı qəbul edilmişdir.
Həmin
Qaydanın tələblərinə əsasən uçot
Azərbaycan Respublikasının rayon, şəhər, şəhər rayonu icra hakimiyyəti
başçısının inzibati ərazi dairələri üzrə və sahə inzibati ərazi dairələri üzrə
yerli icra hakimiyyəti başçısının nümayəndəlikləri tərəfindən Azərbaycan
Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin təsdiq etdiyi təsərrüfatbaşına uçot
sənədlərinə və təsərrüfatbaşına uçotun aparılmasına dair göstərişlərə uyğun
aparılır. Uçot aparılarkən ev təsərrüfatının daimi yaşayan üzvləri (bir şəxs və
ya şəxslər qrupu) müəyyən edilir. Şəxslər qrupu o halda ev təsərrüfatı hesab
edilir ki, onlar bir yaşayış sahəsində (fərdi yaşayış evində, mənzildə)
yaşasınlar, öz gəlir və əmlakını tam və ya qismən birləşdirsinlər və bir sıra
mal və xidmətlərin, əsasən də mənzil-kommunal xidmətləri və qida məhsullarının
istehlakını birgə həyata keçirsinlər.
Uçot nümayəndəliklər tərəfindən yanvarın
1-dən 30-dək bütün təsərrüfatlarda təsərrüfat başçısını (və ya təsərrüfatın
mülki hüquq və fəaliyyət qabiliyyəti olan digər üzvünü) sorğu etmək yolu ilə
hər il yanvarın 1-i vəziyyəti və yaşayış məntəqələrində daimi yaşayan şəxslər
üzrə aparılır. Ərazidə müvəqqəti məskunlaşmış təsərrüfatlar barədə məlumatlar
xüsusi formada qeydə alınır. Bütün üzvləri vəfat edən, yaxud bütün üzvləri
digər inzibati ərazi dairəsinə köçən ev təsərrüfatı uçotdan çıxarılır.
Uçotu aparan nümayəndəliklər hər il fevral
ayının 10-dək ev təsərrüfatlarının və onların üzvlərinin sayı barədə müvafiq
bələdiyyəyə və statistika orqanına məlumat verirlər.
Qeyd olunanları nəzərə alaraq bələdiyyələrin birləşdirilməsi ilə bağlı edilmiş müvafiq dəyişikliklərlə bağlı qanunvericilik aktlarının dərindən öyrənilməsi, fəaliyyətinizdə qanunvericiliyin tələblərinə riayət edilməsi tövsiyə olunur.
Bələdiyyələrlə iş baş
idarəsi