Vətəndaş cəmiyyətli dövlət quruculuğunda inamlı və qətiyyətli addımlarını atan müstəqil Azərbaycan Respublikası 18 oktyabr 1991-ci ildə qəbul etdiyi “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”ndan irəli gələn müddəalar 1995-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyilə qəbul olunmuş, insan hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsini dövlətin ali məqsədi kimi bəyan edən ilk milli Konstitusiyamızın da başlıca qayəsini təşkil etdi.

Konstitusiyanın qəbul olunması siyasi sistemin müasirləşdirilməsi və demokratik institutların formalaşdırılması üçün zəmin yaratdı. Müxtəlif illərdə referendum yolu ilə Konstitusiyaya bir sıra mühüm əlavə və dəyişikliklərin edilməsi insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının qorunmasına, vətəndaşların həyat səviyyəsinin təmin edilməsinə, demokratiyanın genişlənməsinə və inkişafına şərait yaratmışdır.  Konstitusiyanın üçdə bir hissəsi insan hüquq və azadlıqlarına, onların təminatına həsr edilib.

Konstitusiyanın 26-cı maddəsinə əsasən, hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. Dövlət hər kəsin hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə təminat verir. İstinasız olaraq hakimiyyətin bütün qollarına şamil edilən bu öhdəlik insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına hörmət etmək, onları müdafiə etmək, dəstəkləmək, eləcə də həyata keçirmək vəzifələrini ehtiva edir.

Demokratik dövlətin əsas atributlarından olan bələdiyyələrin də fəaliyyətində insan hüquqlarının müdafiəsinin təmin edilməsi ilə bağlı qanunvericiliyin tələbləri rəhbər tutulmalıdır.

Belə ki, “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən yerli özünüidarə vətəndaşların fəaliyyətinin təşkilinin elə bir formasıdır ki, bu sistem onlara qanun çərçivəsində yerli əhəmiyyətli məsələləri müstəqil və sərbəst şəkildə həll etmək hüququnu həyata keçirmək və yerli əhalinin mənafeyi naminə dövlət işlərinin bir hissəsini yerinə yetirmək imkanı verir.  Məhz bu baxımdan yerli özünüidarəetmə idarəetmənin elə bir növüdür ki, o yerli səviyyədə xalqın birbaşa iradəsi əsasında, seçki əsasında formalaşır. Bu mövqedən çıxış edərək bələdiyyələr yerlərdə idarəetmənin həyata keçirilməsində yerli əhalinin mənafelərini üstün tutmalı, öz fəaliyyətlərində insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına riayət edilməsi, insan hüquqlarının müdafiəsinin təşkili kimi əsas fundamental prinsiplərə riayət etməyə borcludur.

Hər bir bələdiyyə üzv və qulluqçusu qanunun aliliyini, insan hüquqlarını, demokratik prinsipləri və etik davranış qaydalarını rəhbər tutaraq “Bələdiyyə üzvlərinin etik davaranış qaydaları haqqında” və “Bələdiyyə qulluqçularının etik davranış qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunlarının müddəalarına əməl etməlidir.

Bu Qanunların qəbul olunmasının əsas məqsədi  yerli özünüidarə orqanlarının və bələdiyyə qulluğunun nüfuzunun artırılması, vətəndaşların yerli özünüidarə orqanlarına və bələdiyyə üzv və qulluqçularına etimadının yüksəldilməsi, yerli özünüidarə orqanlarının və bələdiyyə üzv və qulluqçularının fəaliyyətində səmərəliliyin və şəffaflığın artırılması, onların fəaliyyətində maraqlar toqquşmasının qarşısının alınmasıdır.

Bələdiyyə üzv və qulluqçularının etik davranış qaydaları kimi peşəkarlıq və fərdi məsuliyyətin artırılması, loyallıq, insanların hüquq və azadlıqlarına, qanuni maraqlarına, şərəf və ləyaqətinə və işgüzar nüfuzuna hörmət, hüquqi şəxslərin işgüzar nüfuzuna hörmət, mədəni davranış, əmr, sərəncam və tapşırıqların yerinə yetirilməsi, qərəzsizlik, maddi və qeyri-maddi nemətlərin, imtiyazların və ya güzəştlərin əldə edilməsinə yol verilməməsi, korrupsiyanın qarşısının alınması, hədiyyə alma ilə əlaqədar məhdudiyyətlər, maraqlar toqquşmasının qarşısının alınması, ictimai və ya siyasi fəaliyyəti göstərmək olar. Sadalanan bu etik davranış qaydalarının bələdiyyə üzv və qulluqçuları tərəfindən əməl olunmasına nəzarəti bələdiyyənin sədri həyata keçirir. Belə ki, bələdiyyə sədri  öz davranışı ilə etik davranış qaydalarına əməl olunmasına nümunə göstərməlidir, tabeliyində olan bələdiyyə qulluqçuları arasında onların tutduqları vəzifələrə uyğun olaraq vəzifə bölgüsü aparmalıdır, tabeliyində olan şəxsləri hüquqa və hamılıqla qəbul edilmiş etik normalara zidd olan hərəkət etməyə və qərarlar qəbul etməyə sövq etməməlidir, rəhbərlik etdiyi yerli özünüidarə orqanlarına və onların struktur bölmələrinə kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsi zamanı qanunvericiliyin tələblərinə əməl etməlidir.

Bu Qanunların müddəalarının bələdiyyə üzv və qulluqçusu tərəfindən pozulduğu barədə hüquqi və ya fiziki şəxslərdən şikayət və ya digər məlumatların daxil olduğu təqdirdə, eyni zamanda mediada  bələdiyyə üzv və qulluqçusu tərəfindən bu Qanunların müddəalarının pozulduğu və maraqlar toqquşmasına yol verildiyi barədə məlumatların dərc edilməsi bələdiyyə üzv və  qulluqçusu barədə intizam məsuliyyətinin yaranmasına əsas verir. Bildirilir ki, intizam icraatı zamanı bələdiyyə üzv və qulluqçusu tərəfindən yol verilən hüquq pozuntusunda cinayət tərkibinin əlamətləri aşkar edildikdə, bu barədə bələdiyyə orqanının rəhbəri  cinayət təqibi orqanına məlumat verməlidir.

Bələdiyyə qulluqçuları barədə etik davranış qaydalarının pozulmasına görə töhmət vermək, sonuncu xəbərdarlıqla şiddətli töhmət vermək, aşağı vəzifəyə keçirmək, bələdiyyə qulluğundan azad etmək, bələdiyyə üzvləri barədə isə xəbərdarlıq, töhmət kimi məsuliyyət tədbirləri tətbiq edilir. İntizam tənbehi tətbiq edilərkən bələdiyyə üzv və qulluqçusunun şəxsiyyəti, kollektivdə nüfuzu, peşəkarlıq səviyyəsi, onun törətdiyi xətanın xarakteri nəzərə alınmalıdır. Eyni zamanda yuxarıda qeyd edilən intizam tənbehlərindən hər hansı biri tətbiq olunmadan bələdiyyə qulluqçusuna yazılı və ya şifahi qaydada xəbərdarlıq edilə bilər. Etik davranış qaydalarını pozmuş bələdiyyə üzv və qulluqçusu barəsində intizam məsuliyyəti tədbiri pozuntunun aşkar edildiyi gündən etibarən 30 gün ərzində tətbiq edilir. Qeyd edilir ki, etik davranış qaydalarını pozmuş bələdiyyə üzvü üzvlükdən çıxmaq barədə bələdiyyə iclasına ərizə verdikdə və bunun əsasında üzvlüyünə xitam verildikdə, ona qarşı intizam məsuliyyəti tədbirləri tətbiq edilmir.

Bələdiyyələrin fəaliyyətində insan hüquqlarının müdafiəsinin təminatı üsullarından biri kimi etik davranış qaydalarına riayət edilməsi fəaliyyətin prioritet istiqamətini təşkil etməlidir. Belə ki, bələdiyyələr yerli əhali ilə sıx təmasda olan bir idarəetmə forması olaraq istər yerli idarəçilikdə, istər vətəndaş müraciətlərinə baxılan müddətdə yuxarıda qeyd edilən etik davaranış qaydalarını öz işlərində rəhbər tutmalıdırlar.

Bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarət həyata keçirilərkən, vətəndaş müraciətlərinə baxılan zaman bələdiyyələr tərəfindən etik davranış qaydaları barədə qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilmədiyinə rast gəlinir. Bu halların qarşısının alınması ilə bağlı Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən tövsiyələr hazırlanaraq bələdiyyələrə göndərilir.

Göstərilənləri nəzərə alaraq bütün bələdiyyələrə yerli özünüidarənin həyata keçirilməsində insan hüquqlarının müdafiəsində vacib rol oynayan etik davranış qaydalarına əməl olunması, bununla bağlı yerli səviyyədə maarifləndirmə işlərinin aparılması tövsiyə edilir.

   Bələdiyyələrlə iş mərkəzi