Bütün bələdiyyələrə

 Azərbaycan Respublikası Torpaq Məcəlləsinin

73-cü maddəsinin 1-ci hissəsinin və 75-ci maddəsinin

2-ci hissəsinin Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin

719.1 və 719.4-cü maddələri ilə əlaqəli şəkildə

şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Qərarı barədə

Məlum olduğu kimi, torpaq sahələri ilə bağlı münasibətlərin tənzimlənməsi torpaq qanunvericiliyində təsbit olunmuş qaydada  həyata keçirilir.

Torpaq icarə müqaviləsinin ləğvi ilə bağlı qanunvericilikdə tətbiq edilən müddəalarda bir sıra fikir ayrılıqları yaranmışdır ki, bu da mübahisə predmetinə çevrilmişdir. Bu baxımdan Bakı Apellyasiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edərək Azərbaycan Respublikası Torpaq Məcəlləsinin 73-cü maddəsinin 1-ci hissəsinin və 75-ci maddəsinin 2-ci hissəsinin Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 719.1 və 719.4-cü maddələri ilə əlaqəli şəkildə şərh edilməsini xahiş etmişdir.

Mübahisə predmeti ondan qaynaqlanır ki, “Kapitol” firması ilə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti arasında 30 dekabr 2002-ci il və 3  avqust 2004-cü il tarixli torpağın icarəyə verilməsi ilə bağlı 49 illik müqavilələr bağlanmışdır.

Həmin torpaq sahələrində yaşayış binaları inşa edilmiş və Dövlət Qəbul Komissiyasının “Tikintisi başa çatmış obyektin istismara qəbul edilməsi haqqında” aktlarına əsasən istismara qəbul edilmişlər. Bu aktlar Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının sərəncamları ilə təsdiq edilmişdir.

Bundan sonra “Kapitol” firması Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə müraciət edərək, sözügedən müqavilələrə xitam verilməsini xahiş etmiş, lakin həmin müraciətlərə müsbət cavab verilməmişdir.

“Kapitol” firması Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə qarşı iddia ilə məhkəməyə müraciət edərək, qeyd olunan müqavilələrə xitam verilməsi barədə qətnamə qəbul edilməsini xahiş etmişdir.

Birinci instansiya məhkəməsi gəldiyi nəticəni onunla əsaslandırmışdır ki, Torpaq Məcəlləsində torpaq icarəsi müqaviləsinin ləğv edilməsi qaydası nəzərdə tutulmamışdır. Lakin həmin Məcəllənin 48-ci maddəsinin 1-ci hissəsində göstərilmişdir ki, hüquqi və fiziki şəxslərin torpaq sahəsi üzərində hüquqları həmin hüquqların bu Məcəllə, Mülki Məcəllə, digər normativ-hüquqi aktlar və torpaqla bağlı əqdlərə dair müqavilələr ilə müəyyən edilmiş həcminə görə fərqlənir. “Torpaq icarəsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 15-ci maddəsinə əsasən, torpaq icarəsi müqaviləsinin dəyişdirilməsi, uzadılması, vaxtından əvvəl ləğv edilməsi və xitamı Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində və müqavilədə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada həyata keçirilir. Beləliklə, sadalanan qanunvericilik normalarının tələblərinə görə, torpaq icarəsi müqaviləsinin ləğv edilməsi yalnız Mülki Məcəllədə nəzərdə tutulmuş qaydada aparılmalıdır. Bununla da məhkəmənin gəldiyi nəticə ondan ibarət olmuşdur ki, iddia tələbinə münasibətdə Mülki Məcəllənin normaları tətbiq olunmalıdır.

Bundan sonra həmin qətnamədən apellyasiya şikayəti verilmişdir.

Bakı Apellyasiya Məhkəməsi isə belə qənaətə gəlmişdir ki, Torpaq Məcəlləsinin 73-cü maddəsinin 1-ci hissəsində torpaq sahəsi və ya onun bir hissəsi üzərində mülkiyyət, istifadə və ya icarə hüququna xitam verilməsi əsasları göstərilmiş və həmin əsaslardan biri kimi torpaq sahəsindən könüllü imtina müəyyən edilmişdir.

Torpaq Məcəlləsinin 75-ci maddəsinin 2-ci hissəsində göstərilmişdir ki, qanunvericilikdə başqa hal nəzərdə tutulmamışdırsa, torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət, istifadə və ya icarə hüququnun xitamı bu barədə məhkəmə, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı və ya bələdiyyə tərəfindən qərar qəbul edildiyi tarixdən, torpaq mülkiyyətçisi, istifadəçisi və ya icarəçisi torpaqdan və ya onun bir hissəsindən könüllü imtina etdikdə isə müvafiq ərizə verilən tarixdən baş verir.

Mülki Məcəllənin 719.1-ci maddəsinə görə isə torpaq icarəsi müqaviləsi üzrə hüquq münasibətlərinə müqavilənin bağlandığı müddət qurtardıqda xitam verilir.

Mülki Məcəllənin 719.4-cü maddəsində göstərilmişdir ki, icarə müqaviləsi 30 ildən çox müddətə bağlandıqda müqavilənin istənilən iştirakçısı 30 ildən sonra müqavilənin ləğvinə dair bildirişi icarənin növbəti ilinin sonu üçün qüvvəyə minməklə icarənin hər hansı ilinin üçüncü iş günündən gec olmayaraq verə bilər. Əgər müqavilə icarəyə verənin və ya icarəçinin bütün ömrü üçün bağlanmışdırsa, ləğvetməyə yol verilmir.

Torpaq Məcəlləsinin qeyd olunan müddəalarında icarəçinin torpaq sahəsindən imtina hüququ nəzərdə tutulmuş və bu hüququn realizə edilməsi hər hansı müddətlə məhdudlaşdırılmamışdır. Mülki Məcəllədə isə torpaq sahəsinin icarəçisinin belə bir hüququ nəzərdə tutulmamış, eyni zamanda 30 ildən çox müddətə bağlanmış icarə müqaviləsinin vaxtından əvvəl ləğv edilməsi üçün ən azı 30 il müddətin keçməsi şərti müəyyən edilmişdir.

Bununla yanaşı Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəllənin 2.3-cü maddəsinə əsasən ailə, əmək münasibətləri, təbii ehtiyatlardan istifadə, ətraf mühitin mühafizəsi, müəlliflik hüququ və əlaqədar hüquqlar ilə bağlı münasibətlər, əgər ailə, əmək, torpaq, təbiəti mühafizə, müəlliflik və digər xüsusi qanunvericilikdə ayrı qayda nəzərdə tutulmayıbsa, mülki qanunvericilik və başqa hüquqi aktlar ilə tənzimlənir.

“Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 2.5-ci maddəsinə görə, Mülki Məcəllə mülki hüquq normalarını əks etdirən digər Məcəllə və qanunlarla ziddiyyət təşkil etdikdə Mülki Məcəllə tətbiq edilir.

Yanaşmalardan birinə görə, qeyd olunan maddələrin tələblərinə müvafiq olaraq torpaq sahəsinin icarəsi müqaviləsinə xitam verilməsi ilə bağlı mübahisələrə Torpaq Məcəlləsinin müddəaları tətbiq olunmalıdır.

Digər mövqeyə əsasən isə torpaq sahəsinin icarəsi müqaviləsinə xitam verilməsi ilə bağlı məsələləri tənzimləyən Mülki Məcəllə və Torpaq Məcəlləsinin müddəaları arasında ziddiyyət mövcuddur və ona görə də, həmin mübahisələrə Mülki Məcəllənin müddəaları tətbiq olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu qeyd olunan mübahisəli məsələlərlə bağlı 16.06.2023-cü il tarixdə Qərar qəbul etmişdir.

Qərarda yuxarıda qeyd olunan məsələlərlə bağlı ümumi şərhlər verilmiş və nəticəyə gəlinmişdir (Konstitusiya Məhkəməsinin Plenum Qərarı ilə ətraflı Konstitusiya Məhkəməsinin saytında tanış ola bilərsiniz). Belə ki, Torpaq Məcəlləsinin 75-ci maddəsinin 6-cı hissəsi birmənalı şəkildə, icarə hüququ da daxil olmaqla, torpaq üzərindəki bütün sahiblik və istifadə hüquqlarının xitamı qaydalarına dair Torpaq Məcəlləsinin normalarının Mülki Məcəllənin müvafiq normalarına münasibətdə üstün hüquqi qüvvəyə malik olmasını təsbit edir. Eyni zamanda Mülki Məcəllənin özündə də, göstərilənin əksini bildirən norma təsbit olunmamışdır. Həmin Məcəllənin 2.3-cü maddəsində isə eyni qaydada qeyd olunan münasibətlərin tənzimlənməsində üstünlüyü torpaq qanunvericiliyinə vermişdir.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Plenumu hesab edir ki, Torpaq Məcəlləsinin 73-cü maddəsinin 1-ci hissəsi, 75-ci maddəsinin 2-ci hissəsi və Mülki Məcəllənin 719.1 və 719.4-cü maddələrinin torpaq icarəsi müqaviləsi üzrə torpaq hüquq münasibətlərinə xitam verilməsi barədə müddəaları arasında mövcud olan kolliziya bu Qərarın təsviri-əsaslandırıcı hissəsində göstərilən hüquqi mövqelərə uyğun olaraq Torpaq Məcəlləsinin 75-ci maddəsinin 6-cı hissəsi (torpaq üzərində hüquqlara xitam verilmə qaydası bu Məcəllə ilə nəzərdə tutulmadıqda, Mülki Məcəllə ilə müəyyən edilir) tətbiq edilməklə həll olunmalıdır.

Göstərilənlərə əsasən Torpaq Məcəlləsi ilə Mülki Məcəllənin maddələrinin əlaqəli şəkildə şərh edilməsinə dair Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Qərarı ilə tanış olmağınız və gələcək fəaliyyətinizdə nəzərə almağınız tövsiyə olunur.

Bələdiyyələrlə iş mərkəzi