Bu gün inkişaf etmiş ölkələrdə belə problemlər çoxdan həll olunub, daşınmaz əmlakın qeydiyyatı rəqəmsallaşdırılıb və maksimum bir neçə gün ərzində sənədləşmə mümkündür. Hətta bəzi ölkələrdə blokçeyn texnologiyası ilə daşınmaz əmlak əməliyyatları saniyələr içində həyata keçirilir. Bizdə isə illərdir sənədsiz evlərin problemi həll olunmur. Axı bizim inkişaf etmiş ölkələrdən nəyimiz əskikdir?!

İki Binanın Paradoksu: Biri çıxarışlı, digəri sənədsiz

Təsəvvür edin ki, eyni ünvanda, yan-yana tikilmiş iki bina var. İkisində də yaşayış var, sakinlər kommunal xidmətlərdən istifadə edir, ödənişlərini edir, amma biri rəsmi çıxarış alıb, digəri isə sənədsiz qalıb. Səbəb? Sadəcə binaların tikinti şirkətləri fərqli olub, sənədlər fərqli yollarla təqdim edilib və ya hansısa bürokratik əngəl yaranıb.

İnkişaf etmiş ölkələrdə belə bir şey mümkündürmü? Əlbəttə ki, yox! Orada hər bir bina tikilməzdən əvvəl tam hüquqi status alır və sakinlər tikinti başa çatan kimi mülkiyyət hüquqlarını təsdiqləyən sənədi əldə edirlər. Bizdə isə insanlar illərlə məhkəmələrə müraciət edir, dövlət orqanlarından cavab gözləyir, amma nəticə dəyişmir.

Müasir Texnologiyalar, Amma Köhnəlmiş Prosedurlar

Bugünkü dünyada:

• Peyklər yerin hər nöqtəsini dəqiq xəritələndirir;

• Dronlar şəhərləri, kəndləri və tikinti sahələrini skan edərək 3D modellər yaradır;

• Elektron arxivlər artıq kağız sənədlərin yükünü azaltmalı idi.

Lakin görünən odur ki, bizdə bu texnologiyalar sənədsiz əmlak probleminin həllində tətbiq edilmir və ya yetərincə istifadə olunmur.

İnkişaf etmiş ölkələrdə vətəndaşlar bir neçə saat və ya gün ərzində daşınmaz əmlakın qeydiyyatını rəsmiləşdirir, bankdan ipoteka götürür və ya rahat şəkildə əmlakını satır. Bizdə isə bələdiyyələr hələ də sənədsiz evlərə görə vergi yığa bilmədiklərindən şikayət edir, vətəndaşlar isə evlərinə çıxarış ala bilmədiklərindən banklardan kredit götürə, əmlaklarını girov qoya və ya qanuni şəkildə satıb varislərinə ötürə bilmirlər.

Sadə, Primitiv, Amma Effektiv Çıxış Yolu

Problem həll oluna bilməyəcək qədər çətin deyil. Bunun üçün bəzi fundamental addımlar atmalıyıq.

•Elektron Qeydiyyat və Çıxarış Prosesi – inkişaf etmiş ölkələrində olduğu kimi, vətəndaşlar onlayn platformalar vasitəsilə öz əmlaklarını qeydiyyata salıb avtomatik çıxarış almalıdırlar.

•Bələdiyyələrin Gücləndirilməsi – Fransa, Almaniya və Skandinaviya ölkələrində olduğu kimi, yerli bələdiyyələrə daha geniş səlahiyyətlər verilməli və sənədsiz əmlakların qeydiyyatı prosesi sürətləndirilməlidir.

•Xüsusi Sənədsiz Əmlak Komissiyası – Türkiyədə olduğu kimi, beşillik xüsusi dövlət proqramı çərçivəsində sənədsiz əmlakları mərhələli şəkildə rəsmiləşdirəcək bir komissiya yaradılmalıdır.

Axı bizim inkişaf etmiş ölkələrdən nəyimiz əskikdir?

Bu problemləri həll etmədən nə qədər inkişaf etsək də, modern şəhərlər, ağıllı binalar və yüksək texnologiyalı infrastruktur yaratmağa çalışsaq da, köhnə problemlər bizi geriyə çəkəcək. XXI əsrdə insan Marsa gedə bilər, amma vətəndaş öz yaşadığı evə hələ də çıxarış ala bilmirsə, burada ciddi bir sistem problemi var deməkdir.

İnkişaf etmiş ölkələr bunu çoxdan həll edib. Bizdə niyə hələ də mümkün deyil?

Bu gün problemin həlli mümkündür – sadəcə siyasi iradə, müasir yanaşma və sürətli qərarvermə tələb olunur..

Tərlan İsmayılov

İsamyılı bələdiyyəsinin üzvü