Bələdiyyə büdcələrinin formalaşdırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edən fiziki şəxslərdən əmlak və torpaq vergisinin dərəcələri iyirmi il ərzində demək olar ki, indeksləşdirilməyərək dəyişməz saxlanılmışdır. Yerli büdcəyə aid edilən bu vergi dərəcələri MDB respublikaları ilə müqayisədə olduqca aşagı olmaqla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Vergi qanunvericiliyinə uygun büdcəyə toplanılan vergilərlə müqayisədə də simvolik xarakter daşıyır.

Belə ki, Bakı şəhərində  100 kvm. yaşayış fondu torpagının bazar qiyməti on, yüz min manatlarla  ölçüldüyü halda illik torpaq vergisinin cəmi  0,6 manat ( aylıq  5 qəpik) olması heç bir məntiqə uygun gəlmir. Vergi qanunvericiliyinə əsasən  2015-ci ildən fiziki şəxslərdən əmlak vergisinin “binaların inventarlaşdırılmış dəyərindən” deyil, “binaların yaşayış sahəsinin hər kvadratmetrinə” görə hesablanması qaydalarına keçidi nəticəsində vergi bazasının həcmi xeyli azalmışdır. Odur ki, fiziki şəxslərdən əmlak və torpaq vergisinin dərəcələrinə yenidən baxılması bələdiyyələrin gəlir mənbələrinin artması istiqamətində mühüm addım ola bilər. Müqayisə üçün diqqətə almaq lazımdır ki, qardaş Türkiyə Respublikasının İstanbul şəhərinin  Kartal bələdiyyəsi ərazisində  100 kvm. torpaq sahəsinin illik torpaq vergisinin ən aşağı həddi təqribən üç  yüz manatdan başlayır. 

Azərbaycan Respublikasının  17 iyun 2003-cü il tarixli  478-IIQ  nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş “Bələdiyyələrin vergi xidməti orqanı haqqında” Əsasnamənin  3.3-cü bəndinə əsasən yerli büdcə ödənişlərinin düzgünlüyünü araşdırmaq məqsədilə bələdiyyənin vergi xidməti orqanı dövlət vergi xidməti orqanlarının keçirdiyi səyyar vergi yoxlamalarında iştirak edə bilər. Bunun üçün bələdiyyə bu bənddə göstərilən səyyar vergi yoxlamalarında bələdiyyənin vergi xidməti orqanının iştirakı barədə dövlət vergi xidməti orqanına müraciət etməlidir.

Ancaq təsrübə göstərir ki, bələdiyyələrin dövlət vergi xidməti orqanlarına müraciət etmələrinə baxmayaraq, hal hazıra kimi dövlət vergi xidməti orqanlarının apardıgı səyyar vergi yoxlamalarında bələdiyyələrin vergi xidməti orqanının səlahiyyətli nümayəndəsinin iştirak etməsi halına təsadüf edilməmişdir.

Bu məsələnin də Dövlət Vergi Xidməti orqanı ilə qarşılıqlı həlli vacib məsələlərdəndir. Belə ki, bələdiyyənin inzibati ərazisində fəaliyyət göstərən mehmanxana, sanatoriya-kurort və turizm xidmətləri göstərən şəxslərdən alınan ödənişlərə görə təqdim edilən “Bəyannamə”lərin dogruluğunun araşdırılması bələdiyyələrin imkanları xaricindədir. Bu məqsədlə həmin şəxslərin  dövlət vergi xidməti orqanlarına təqdim etdiyi vergi bəyannaməsində günlük qonqaqlama sayının tələb olunması və gələcəkdə bu məlumat əsasında yerli ödənişlərin düzgünlüyünün yoxlanılması təklif olunur.

Azərbaycan Respublikasının  ərazisində mülkiyyətində və ya icarə və ya digər əsaslarla istifadəsində torpaq sahələri olan, o cümlədən dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaq sahələrini icarə və digər əsaslarla istifadə edən fiziki şəxslər torpaq vergisinin ödəyiciləridir.Eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının  “Torpaq icarəsi haqqında” Qanunununn 14-cü maddəsinə əsasən icarəyəverən torpaq vergisi tədiyyəçisi olmadıqda, icarə haqqının tərkibində torpaq vergisi nəzərə alınmır.

Göründüyü kimi torpaq vergisinin ödənilməsi vəzifəsi torpaqdan icarə və digər əsaslarla istifadə edən fiziki şəxslərin üzərinə qoyulması təsbit olunmuşdur. Qeyd olunan bu halda yerli büdcələrə ödənilməli olan torpaq vergisinin alınması Vergi Məgəlləsinin  203-cü, 204-cü, 208.6-cı maddələri  və  “Torpaq icarəsi haqqında”  Azərbaycan Respublikası  Qanunununn 14-cü maddəsi ilə tənzimlənir.

Hazırda bir çox bələdiyyənin ərazisində dövlət mülkiyyətində olan və ya icarəyəverən torpaq vergisi tədiyyəçisi olmadığı hallarda torpaqdan icarə və ya digər əsaslarla istifadə edən fiziki şəxslər yerli büdcələrə torpaq vergisinin ödənilməsindən yayınırlar. Göstərdiyimiz qanunauyğunluq  İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin  04.03.2023-cü il tarixli məktubunda da öz təsdiqini tapmışdır.

Saleh Məmmədov

Binəqədi rayonu, Biləcəri bələdiyyəsinin şöbə müdiri,

Azərbaycan İqtisadçılar İttifaqının eksperti