Ötən otuz il ərzində Azərbaycanın ictimai-siyasi mənzərəsi təkcə mərkəzləşmiş hakimiyyət institutlarının deyil, həm də yerli özünüidarəetmənin-bələdiyyələrin-yüksəlişi ilə yadda qaldı. Bu gün bələdiyyə institutu regionun ən dinamik inkişaf edən müstəqil strukturlarından birinə çevrilib. 

1998-ci ilin payızında parlamentin qəbul etdiyi qərar Azərbaycan Konstitusiyasına bir maddə əlavə etdi: «Yerli özünüidarəetmə muxtariyyəti bələdiyyələr vasitəsilə həyata keçirilir». Artıq 1999-cu ilin dekabrında – ölkə tarixində ilk bələdiyyə seçkiləri keçirildi. Küçələrindəki işıqforlardan tutmuş kənd içi yolların təmiri məsələlərinə qədər çeşidli problemlər bu yeni seçilmiş yerli orqanların gündəmini zənginləşdirdi.

Bu mərhələdə bələdiyyələr həm də vətəndaşların dövlət qurumları ilə birbaşa təmas qapısı idi. İlk 2700-dən çox bələdiyyənin üzvləri vətəndaşın gündəlik ehtiyaclarını anlamağa çalışır, büdcə məhdudiyyətləri içində yerli layihələri həyata keçirməyə güc sərf edirdi.

Yeni yüilliyin ilk illərində yerli icra hakimiyyəti ilə bələdiyyələr arasında rol bölgüsü, maliyyələşmə qaydaları hələ tam aydınlanmamışdı. Çoxsaylı inzibati prosedurlar bəzən işləri ləngidir, yerli təşəbbüsləri çətinləşdirirdi.

Ancaq 2002-ci ildə qəbul edilmiş «Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında» qanun, 2003–2004-cü illərdə infrastruktur layihələrinə dövlət-könüllü kooperasiyası ideyasını gətirdi. 2004-cü ilin seçkiləri — ikinci ümumxalq səsverməsi — bələdiyyə institutuna təkrar legitimlik qazandırdı və üzvlərin peşəkarlıq səviyyəsini artırmaq üçün maarifləndirmə kursları genişləndi.

2009-cu ildə parlament bələdiyyələrin funksiyalarını, səlahiyyətlərini və məsuliyyətini yenidən qurdu. Qəbul edilən dəyişikliklərlə:

- Bələdiyyələrin yerli büdcə mənbələri dəqiqləşdirildi, vergi və ödənişlər siyahısı genişləndi.

- Dövlət dəstəyi mexanizmi formalaşdı: kiçik infrastruktur layihələri üçün qrantlar ayrıldı.

- Bələdiyyələrin dövlət qurumları ilə əməkdaşlığı və hüquqi statusu möhkəmləndirildi.

Bu illərdə «E-bələdiyyə» platforması işə salındı, müraciətlərin qəbulundan tutmuş yerli iclasların keçirilməsinə qədər bir çox xidmət onlayn şəkildə ira edilməyə başlanıldı. Kənd və qəsəbə bələdiyyələri artıq icra hakimiyyəti ilə rəqəmsal kommunikasiya qura bilirdi.

2008-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda bələdiyyə assosiasiyaları formalaşdı. 

2019-cu ilin seçkiləri demokratik ənənələrin dərinləşdiyini göstərdi: gənc və qadın namizədlərin sayı artdı, bələdiyyə üzvləri arasında sosial xidmətlər, ekoloji layihələr və sahibkarlıq təşəbbüslərinə üstünlük verildi.

2020–2021-ci illərdə pandemiya şəraiti bələdiyyələrin üzərinə əlavə vəzifələr qoydu: sosial yardım paylanması, karantin nəzarəti, vətəndaşların sağlamlıq məlumatlarının toplanması. Bu sınaq prosesində uğurlu koordinasiya və çeviklik nümayiş etdirdi.

2022–2023-cü illərdə “Yaşıl İnkişaf” proqramı çərçivəsində bələdiyyələr:

- Yaşayış massivlərində tullantıların idarəolunması;

- Yeni park və istirahət zonalarının salınması;

- Enerji səmərəliliyi tədbirləri həyata keçirmişdir.

Artıq bələdiyyələr rəqəmsal transformasiya mərhələsini tamamlanmaq üzrədir: «Smart bələdiyyə» layihələri təqdim olunur, açıq büdcə platforması vətəndaşlara xərclərin şəffaf izlənməsini təmin edir.

26 ildə Azərbaycan bələdiyyə sistemi rəngi-çaları zəngin, dinamik bir qurum olaraq yetişdi. İlk günlərdəki çətinliklərdən tutmuş bugünkü rəqəmsal, şəffaf və vətəndaşa açıq modelə gedən yol asan olmadı. Hər uğursuzluq dərs, hər yeni təşəbbüs isə inam verdi.

Bu gün bələdiyyələr yalnız inzibati vahidlər deyil, həm də yerli icmaların mədəni ortaq məkanı, vətəndaşların səsini eşidən demokratik tribunadır. Gələcəyə baxanda, indiki fəaliyyətlər həm sosial, həm ekoloji, həm də infrastruktur yönümlü Azərbaycanın ictimai həyatının möhkəm təməli olacaq.

Beləliklə, 1998–2024-cü illər arasındakı 26 il Azərbaycan bələdiyyə institutunun doğumdan yetkinliyə qədər yoludur. Bu tarix yox, davam edən bir səyahətdir: hər addım milli inkişafın, hər təşəbbüs isə dövlət–vətəndaş ittifaqının möhkəmliyinə yönəlmiş çağırışdır.

Yengibar Əliyev 

ARETN-nin akademik Y.H.Məmmədəliyev adına 

Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun şöbə müdiri, 

Xətai bələdiyyəsinin üzvü